Nunavut Nunataarutata Angirutaa

Una Nunavut Nunataarutata Angirutaa (NLCA) angiqtauhimayuq 1993 mi angirutaanit ukuninngat Inuinnait haffuminngat Nunavut Nunatarviup Iluani (Northwest Territories-ngutilluni) unalu Kavamangit Kanatam turaariyangit ukuninngat Tunngavigyuaq Maligaryuamut Maligaq 1982 mi.

Hamna nunat taimaittuunahugiyaunngittut “Nunat Tuniyakhauyut Itqilingnut” ihumagiyauvlugit ukuninngat  Tunngavigyuaq Maligaryuamut Maligaq 1867 mi. Inuinnait kivgaqtiqaqhutik ukuninngat Tunngavik Federation Nunavunmi aullaqtilihaaqhuniuk angirutaat.

Una angirutaat ukuninngat Taaqhivalirvia 9, 1993 mi tunngaviuvluni pilihaaqhutik nutaaqpiaq aviktuqhimayumi Nunavunmi, ilitariyauvlunilu pilihaaqhimayut Qitiqqautiyuq 1, 1999mi. Hamna angirutaat turaaqtauvluni atuagaliurnikkut angiqatigiikhutik pilihaaqhimayut ublunganit ilitturiyauyut maligaliurnikkut Kavamatuqaryuanganit hulinnaqtumik pilihaaqhimayangit aviktuqhimayunit, Nunavut Kavamangit, unalu turaarutaanit piliriakhat.

Malikhugu hivitunianut angirutaanit, atanniqtuiyunit ilanganit aviktuqhimayumi ihumagiyangit turaaqtauhimayut nutaamik kavamangit, tamarmik ukuninngalu uumayuliqinit amiqhaiyunit, nunanut atuqtaunigut upalungaiyaut pivallianingillu, nanminilingnit taaksiliqiyut, unalu ilitquhiat avatingnut amiqhaiyut. Una Nunavut Nunat Qaanganit Piyunnautinik Ihuaqhaiyit (NSRT), unalu Nunavut Parnaiyaiyit (NPC), Nunavut Avatilirinirmut Katimayit (NIRB)  unalu Nunavut Imaliqiyit Katimayit (NWB) pilihaaqhimayut haffuminngat Nakataq 10 haffuminngat NLCA. Hakugingniqhautait, hulivangningit, ihumagiyauyut havaangillu haffuminngat NIRB turaaqtauvlutik uvani Nakataq 12 haffuminngat NLCA, taimaa hulilluarnaqhuni aullaqtilihaarnahuaqhutik maligaliurnikkut taimaa hakugingniqhautingit NIRB’kkut ilaliutauvlutiglu.

Una Nunavut Upalungaiyautit Havaariyakhangillu Ihivriuqtauningit 

Una Nunavut Upalungaiyautit Havaariyakhangillu Ihivriurningit Maligaq (NuPPAA) aittuqtauhimayut kuin angirutaanit uvani Imaruqtirvia 19, 2013 mi. Una NuPPAA aullaqtilihaaqhimayuq angiqtauvluni, nakuuqpiaqtumik “ahiqanngittumik-ilaliutauyuq taimaa ikayuqhimavlutik ihunmaliugainik “ahiqanngittuq havaariyakhaq-ahiqanngittuq-ihivriuqhinikkut” inikhautikhangit avatikhanut pivallianingit havaariyakhainit unalu nunat aturnahuarnikkut upalungaiyautit angiqtauhimayut Nunavunmiunut.

Tunngavia

Uvani 1993 Nunavut Nunataarutata Angirutaat Maligaq kiugialik hamna Inuit unalu kanatam kavamangit pilihaaqhimalutik atauttimuarlutik amiriyakhainit avatikhanut aulattitinirnut ukuninngat pilihaaqhimayut avaliqanngittut maligautikhaq haffuminngat nunat atuqtaunianut unalu avatikhait ihivriuqtauningit iluani Nunavut Nunatarviup Iluani (Nuna Iluani) uuminngalu Hilataani Nunam Hikulaaqtumi Kiglingani. Una Nunavut Imangat unalu Nunavut Qaanganit Piyunnautingit Ihuaqhaiyit Maligaq aittuqtauhimayut Kuin Angirutaanit uvani 2002 mi naamagiyauvlugulu hivulliqpaam angirutaat. Una Nunavut Upalungaiyautit Havaariyakhangillu Ihivriurningit Maligaq naammagiyauvluni Kanatam amiakkungit maligautainit angirutaanit pinahuariangani kavamatuqait maligautainit tukiliuqtauhimayut hamna nunat atuqtaunianut upalungaiyautit aktuqtauningalu ihivriuqtauningit piliriakhat. Amiriyauvlutik haffuminngat Nunavut Nunataarutata Angirutaat, una Nunavut Parnaiyautit, unalu Nunavut Avatilirinirmut Katimayit aullaqtilihaaqhimayut 1996 mi ilinniarvigyuanguuvluni kitunuliqaak kavamangit.

Hamna maligautikhat pilihaarniaqhutik haffuminngat timiuyunit maligautainit tukimuarlutiktauq tiliuqhimayut nalaumattiaqtut piliriakhat malikhugu talvanngaanit aulapkaiyut.

Aulahimayangit haffuminngat  NuPPAA:

Una maligautainit angiklivalliayuq piyuminaqtumik Inuinnainut, aullaqtilihaaqhimayut malikhugu Nunavut Nunataarutata Angirutaat, ilauqtauyaamingni aulapkaivlutik pivallianikkut iluani Nunavunmi. Pinahuarialik:

  • Aulapkaihimmaarlutik haffuminngat Nunavut Parnaiyautit unalu Nunavit Avatilirinirmut Katimayit tutqiqhinahuarlutik tukimuarlutiktauq hakugingniqhautait, hulidjuhiat, havaangillu, ilaliutihimmaarlugillu katimayiita tiliuqhimayunit. Uuminngalu tutqiqhinnaqhunilu tiliuqhimayut inikhautait aulavikhangillu haffuminngat Inuit kavamangillu;
  • Aullaqtilihaarlugu inuudjuhianit aallatqiit ihumaliugakhainit tikkuarningit iluani nunat atuqtaunikhainnut parnaiyautit unalu avatingnut ihivriurningit piliriakhat pilihaarlugillu nalaumayumik naahuriyangit maligautinut angiqtauqatigiiktut;
  • Tukimuarlugu qanuq, kinaliqaak, Nunat Atuqtaunikhainnut Parnaiyautit upalungaiqhimaniaqtut, nutaanguqhimayut, ihivriuqtauhimayut unalu pilimmakhaiyut Nunavunmi;
  • Tukiliurlugu hamna havaktaugialik qanuq Nunavut Parnaiyautit unalu Nunavut Avatilirinirmut Katimayit amiqhainiaqqauk pivallianingit tukhiutinit unalu ihivriuqtangit qanuq nunat atuqtaunikhainnut hulidjutingit uuminngalu pivallianingit havaariyangit aktuqtauniaqtut Iluani uvanilu Hilataani Hikunariqpaktut Kiglingani;
  • Quviahuutaulunilu ihivriuqtamingnit piliriakhat haffuminngat kigliqatigiiktut unalu aviktuqatigiiktut havaariyangit ilaliutauvlutik ihivriurningit atauttimuarlutik katimayunit, piyuminaqtumik piyunnautiluni haffuminngat Nunavut Kanatamilu ihivriuriangani havaariyangit hilataani Nunangani taimaa aktuqtaunnirumik haffuminngat  Nunavut Nunatarviup Iluani;
  • Ilaliutihimalugit haffuminngat pivallianingit tamainnut ihumagiyangillu amiqhainikkut upalungaiyautit pinahuarlutiktauq tamainnut kavamangit qiniqhianahuarlugillu avatingnut, inuuhittiarnikkut maniliurahuarnikkut aktuqtaunianut havaariyangit;
  • Aullaqtilihaarnahuarlugit nalaumattiaqtumik akhuurnahuarnikkut ingilrutikhait pinahuarlugillu hivitunianut qanurilinganingit parnaiyautimit unalu aktuqtaunianut ihivriugait piliriakhat maliktauvluni; unalu

Nutaannguqtiqattarlugit hamna aktuqtaunianut ihivriugait piliriakhat, ukuninngat ihumagilugit mikitqiyaanit havaariyakhait, ilaliutaulutiklu havaktunut tutqinnaqtumik, nakuuyumik aturnaqtumik maliktakhainit, maniliurahuarlunilu Nunavunmi pinnaqtumik nakuuqpiaqtumiglu.